مقصود از اصطلاح حمل کوله‌بار چیست و این عنوان چه نسبتی با جبران خسارت دارد؟
۱) معنای اصطلاحی (دو برداشت معتبر):
-
عرفی/استعاری: حمل کوله‌بار کنایه از «تحمل بار و رنجِ اضافی» است؛ یعنی شخص به سبب رفتار دیگری ناچار به تحمل هزینه، وقت‌گذاری، درد و رنج یا سختی مازاد میشود.
-
حقیقی/عملی: حمل کوله‌بار می‌تواند به‌معنای انجام «عمل باربری/حمل بار» برای دیگری باشد؛ یعنی خدمتی که ارزش مالی دارد و قابل قیمت‌گذاری کارشناسی است.
۲) نسبت با جبران خسارت در حقوق ایران:
-
الف) در مسئولیت مدنی (قانون مسئولیت مدنی): هرگاه فعل زیان‌بارِ شخصی، دیگری را ناگزیر از «تحمل بار اضافی» کند—اعم از هزینه‌های درمان، ایاب‌وذهاب، از دست‌دادن زمان کار، یا رنج و آزردگی—این تحملِ تحمیلی، در حکم «زیان» تلقی میشود و با احراز ارکان زیر قابل جبران است:
-
ورود ضرر مسلم و مستقیم (مالی یا معنوی)،
-
رابطهٔ سببیت میان رفتار زیان‌بار و ضرر،
-
انتساب (تقصیر یا ضمان در حکم تقصیر).
در این چارچوب، «حمل کوله‌بار» به‌عنوان نمادِ رنج و هزینهٔ تحمیلی، می‌تواند مبنای مطالبهٔ خسارت مالی (هزینه‌های واقع‌شده) و حسب مورد خسارت معنوی باشد؛ میزان آن با دلایل و ارزیابی کارشناس تعیین میشود.
-
-
ب) در استیفای ناروا/اجرت‌المثل عمل: اگر شخصی بی‌قرارداد و بدون قصد تبرع، عمل معتنابهی مثل «حمل بار» یا خدمتی هم‌ارز انجام دهد و دیگری منتفع شود، عامل مستحق اجرت‌المثل است. این جبران، ماهیتاً «ارزش عرفیِ عمل» است نه خسارت اتلاف عین؛ اما در معنای عامِ جبران، در زمرهٔ سازوکارهای جبرانی قرار می‌گیرد.
-
ج) تفکیک با سختی‌های عادّی: صرف دشواری‌های متعارف زندگی یا زحمت‌های معمولی، عنوان «ضرر قابل جبران» نمی‌گیرد؛ باید تحمیل نامتعارف و منشأ حقوقی معتبر (فعل زیان‌بار، انتفاع بلاجهت، الزام قانونی) احراز شود.
۳) جمع‌بندی حقوقی:
«حمل کوله‌بار» اگر صرفاً استعاره از تحمل رنج و هزینهٔ تحمیلی باشد، با تحقق ارکان مسئولیت مدنی می‌تواند مبنای خسارت مالی و گاه معنوی قرار گیرد. اگر ناظر به انجام عمل باربری/خدمتِ قابل تقویم برای دیگری باشد، مسیر صحیح، اجرت‌المثل عمل است. در هر دو حالت، معیار تعیین مبلغ، استاندارد عرفی و نظر کارشناس و رعایت رابطهٔ سببیت است.