جرایم قابل گذشت بیشتر جنبه حق الناس دارند، به این معنا که منافع شخصی شاکی بیشتر از منافع عمومی جامعه آسیب دیده است. در این نوع جرایم، با شکایت شاکی خصوصی پیگیری آغاز می شود و بدون شکایت او، دولت و نهادهای قضایی حق تعقیب ندارند. همچنین، اگر شاکی رضایت دهد، تعقیب و مجازات متهم متوقف خواهد شد.
اما برای اینکه گذشت شاکی در جرایم قابل گذشت مؤثر و معتبر باشد، باید شرایط و ویژگی های خاصی را داشته باشد:
- صریح و واضح بودن: گذشت باید به طور روشن و بدون ابهام باشد و نشان دهد که شاکی به طور قاطع و با اراده کامل تصمیم به گذشت گرفته است. اگر گذشت به شکلی مبهم یا نامشخص بیان شود، ممکن است معتبر شناخته نشود.
- غیرمشروط بودن: گذشت شاکی نباید مشروط به انجام کاری یا شرط خاصی باشد. گذشت مشروط، به عنوان مثال، مشروط به پرداخت مبلغی یا انجام کاری، پذیرفته نمی شود. گذشت باید به صورت مطلق و بدون قید و شرط باشد.
- شفاهی بودن گذشت: گذشت می تواند شفاهی باشد، اما باید به طور رسمی در صورت مجلس قضایی ثبت شود. برای اثبات و اعتبار آن، شاکی باید گذشت خود را امضا یا اثر انگشت بزند تا نشان دهد که این گذشت به طور داوطلبانه انجام شده است.
- کتبی بودن گذشت: گذشت می تواند به صورت کتبی هم انجام شود. این گذشت کتبی می تواند رسمی باشد که در دفاتر اسناد رسمی ثبت شده یا غیررسمی که نزد مأموران کلانتری یا مراجع قضایی ثبت می شود. هر دو نوع گذشت کتبی، چه رسمی و چه غیررسمی، در روند قضایی معتبر خواهند بود.
این شرایط به منظور تضمین اعتبار و صحت گذشت شاکی و جلوگیری از سوء استفاده احتمالی در فرایندهای حقوقی وضع شده اند.
جرایم تعزیری قابل گذشت جرایمی هستند که با گذشت شاکی خصوصی، تعقیب کیفری متوقف می‌شود یا مجازات کاهش می‌یابد. در این فهرست، برخی از مهم‌ترین جرایم تعزیری قابل گذشت بر اساس قوانین ایران عبارت‌اند از:
- جرایم تعزیری مستوجب دیه: جرایمی که در آنها دیه تعیین شده، با گذشت شاکی متوقف می شوند.
- حد قذف: نسبت دادن عمل زنا یا لواط به دیگری بدون اثبات آن.
- حد سرقت: برخی موارد سرقت، اگر با شرایط خاصی همراه باشد.
- تحصیل سند یا نوشته با سوء استفاده از ضعف نفس افراد: مانند بهره برداری غیرقانونی از اسناد یا اموال.
- توهین به افراد: توهین هایی که به حیثیت یا شخصیت افراد لطمه وارد می‌کند.
- امتناع از دادن طفل سپرده شده: عدم بازگرداندن کودک به والدین یا سرپرست قانونی.
- رها کردن کودک یا فرد ناتوان در مکان خلوت: اقدام به رها کردن افرادی که نمی‌توانند از خود محافظت کنند.
- ترک انفاق: خودداری از تأمین هزینه های زندگی همسر یا افراد واجب‌النفقه.
- افشای اسرار حرفه ای: افشای اطلاعات محرمانه ای که بر اساس شغل فرد به او سپرده شده‌اند.
- تهدید: تهدید به انجام یا عدم انجام عملی که بر دیگری اثر منفی بگذارد.
- تحریق اشیای منقول: سوزاندن عمدی اموال منقول.
- تخریب عمدی اشیای منقول و غیرمنقول: تخریب یا آسیب عمدی به اموال.
- کشتن، مسموم کردن یا ناقص کردن حیوانات حلال‌گوشت یا حیواناتی که شکار آنها ممنوع است.
- سوزاندن یا اتلاف عمدی اسناد تجاری و غیرتجاری غیردولتی: اسنادی که به تجارت یا امور دیگر مرتبط هستند.
- چراندن محصول دیگران یا تخریب باغ و محصول دیگران: دست‌درازی به محصولات زراعی یا باغی دیگران.
- قطع یا از بین بردن نخل خرما بدون مجوز قانونی.
- تصرف عدوانی، ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق: تصرف غیرقانونی ملک یا جلوگیری از استفاده حقوقی از آن.
- تصرف ملک دیگری با قهر و غلبه: به‌زور تصرف کردن ملک دیگران.
- افترا: نسبت دادن عملی مجرمانه به دیگری بدون مدرک.
- نشر اکاذیب: انتشار اطلاعات نادرست به قصد آسیب رساندن به فرد.
- افترای عملی: انتساب عمل مجرمانه به دیگری از طریق اقدامات عملی.
- هجو: نوشتن یا گفتن مطالب تحقیرآمیز یا توهین‌آمیز نسبت به فردی.
- جرایمی که طبق قوانین خاص قابل گذشت هستند: برخی جرایم بر اساس قوانین خاصی قابل گذشت شناخته می‌شوند.
این جرایم در صورتی که شاکی از شکایت خود بگذرد، می‌توانند مشمول تخفیف یا توقف مجازات شوند.