دادگاه چیست و انواع آن؛ فرق دادگاه دادگستری و دادسرا

در نظام قضایی ایران، دادگاه و دادسرا دو نهاد اساسی برای رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری هستند. هر یک از این نهادها وظایف و اختیارات متفاوتی دارند و در مراحل مختلف رسیدگی به پرونده ایفای نقش می‌کنند. دادسرا به عنوان مرجع مقدماتی، مسئول تحقیقات اولیه و کشف جرم است، در حالی که دادگاه وظیفه بررسی نهایی پرونده و صدور رای قطعی را بر عهده دارد. در این مقاله از وکالت 24 به معرفی دادگاه، دادگستری و دادسرا می پردازیم و سپس تفاوت دادسرا و دادگاه و دادگستری را بررسی می کنیم.

دادگاه چیست؟

دادگاه نهادی قانونی است که به دعاوی حقوقی و کیفری رسیدگی می‌کند و بر اساس دو نوع صلاحیت فعالیت می‌کند. صلاحیت محلی به محل استقرار دادگاه اشاره دارد و دعاوی مربوط به هر حوزه قضایی در همان منطقه بررسی می‌شود. صلاحیت ذاتی به شایستگی دادگاه بر اساس نوع و درجه دعوا اشاره دارد و قابل تغییر نیست. دادگاه‌ها همچنین به دو دسته بدوی و تجدیدنظر تقسیم می‌شوند. دادگاه بدوی به پرونده‌ها در مرحله اولیه رسیدگی کرده و دادگاه تجدیدنظر به اعتراضات مربوط به آرای بدوی می‌پردازد.

انواع دادگاه

در ادامه، انواع مختلف دادگاه‌ها را بررسی خواهیم کرد.

دادگاه عمومی حقوقی

دادگاه عمومی حقوقی به تمامی دعاوی حقوقی که خارج از صلاحیت دادگاه‌های کیفری یا مراجع اختصاصی هستند، رسیدگی می‌کند. این دادگاه وظیفه بررسی اختلافات مربوط به مسائل مالی، ملکی، قراردادها و سایر دعاوی حقوقی را بر عهده دارد. جلسات دادرسی در این دادگاه با حضور قاضی برگزار می‌شود و پس از بررسی دلایل و مستندات، حکم نهایی صادر می‌گردد.

دادگاه کیفری 1

این دادگاه برای رسیدگی به جرایم سنگین مانند قتل عمد، اعدام، قصاص، سنگسار و مجازات‌های تعزیری درجه 1 یا 3 تشکیل شده است. اعضای این دادگاه شامل یک رئیس و سه مستشار می‌باشند که همگی قاضی هستند. در این دادگاه در جرایم کیفری درجه 1، هر طرف می‌تواند حداکثر 3 وکیل داشته باشد.

برای اطلاعات بیشتر مقاله کدام جرایم در صلاحیت دادگاه کیفری یک است را مطالعه کنید.

دادگاه کیفری 2

دادگاه کیفری 2 صلاحیت رسیدگی به جرایمی را دارد که در حیطه دادگاه‌های دیگر نیستند. در مقاله “جرایمی که در دادگاه کیفری دو رسیدگی می شود” این موارد توضیح داده شده اند. این دادگاه معمولا با حضور یک قاضی برگزار می‌شود. دادستان، معاون دادستان یا دادیاران می‌توانند در جریان دادرسی نقش ایفا کنند.

برای اینکه بهتر بتوانید تفاوت دادگاه کیفری 1 و 2 را درک کنید، توصیه می کنم مقاله ما را مطالعه کنید.

دادگاه نظامی

دادگاه نظامی مسئول رسیدگی به جرایم ارتکابی نظامیان است که مرتبط با وظایف و مسئولیت‌های نظامی و انتظامی باشد. این دادگاه بر اساس اصل 172 قانون اساسی ایران تشکیل شده و جرایم نیروهای مسلح مانند ارتش، سپاه، شهربانی و پلیس را بررسی می‌کند. جرایم عمومی نظامیان که ارتباطی با وظایف خاص آنان ندارد، در محاکم عمومی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

دادگاه انقلاب

دادگاه انقلاب پس از انقلاب اسلامی ایران تاسیس شد و صلاحیت رسیدگی به جرایمی مانند اقدام علیه امنیت ملی، جرایم سیاسی و جرایم علیه نظام جمهوری اسلامی را دارد.

دیوان عالی کشور

دیوان عالی کشور در اصل دادگاه نیست و به عنوان بالاترین مرجع قضایی وظیفه نظارت بر اجرای صحیح قوانین و رویه‌های قضایی را بر عهده دارد. این دیوان در تهران مستقر است و وظایفی مانند رسیدگی به اعتراضات نسبت به آرای قطعی دادگاه‌ها و تفسیر قوانین را انجام می‌دهد. برای مثال خسارت تاخیر تادیه یکی از موضوعاتی است که چالش های زیادی به همراه داشت و دیوان عالی کشور دراین خصوص یک رای صادر کرد.

دادگاه ویژه روحانیت

این دادگاه برای رسیدگی به جرایم ارتکابی روحانیون و طلاب تشکیل شده است. ساختار و آیین‌نامه‌های این دادگاه با دیگر دادگاه‌ها متفاوت است و رسیدگی به پرونده‌ها بر اساس دستورالعمل‌های خاص انجام می‌شود. هدف از تشکیل این دادگاه، صیانت از شأن روحانیت و حل‌ جرایم مربوطه است. معمولا در هر استان 1 الی 2 دادگاه ویژه روحانیت تشکیل شده است.

دادگاه خانواده

این دادگاه به دعاوی مرتبط با مسائل خانوادگی مانند طلاق، حضانت، نفقه و مهریه رسیدگی می‌کند. دادگاه خانواده در هر حوزه قضایی دارای قاضی زن است تا مسائل مرتبط با زنان به طور دقیق و شفاف بررسی شوند.

شورای حل اختلاف

شورای حل اختلاف برای حل و فصل سریع دعاوی و کاهش حجم پرونده‌های قضایی تشکیل شده است. این شورا شامل یک رئیس و دو عضو اصلی یا علی‌البدل است که در شهرها و روستاها فعالیت می‌کنند. هدف این شورا، دعوت طرفین به سازش و حل اختلافات از طریق میانجی‌گری است.

دیوان عدالت اداری

این نهاد بر اساس اصل 173 قانون اساسی تشکیل شده است. وظیفه دیوان عدالت اداری بررسی شکایات و اعتراضات مردم نسبت به تصمیمات یا آیین‌نامه‌های دولتی است. دیوان عدالت اداری به دنبال احقاق حقوق افراد در برابر نهادهای دولتی و ایجاد عدالت اداری است. ریاست دیوان توسط قوه قضاییه تعیین می‌شود.

دادگستری چیست ؟

دادگستری مجموعه‌ای قضایی است که به حل و فصل دعاوی و رسیدگی به پرونده‌های حقوقی و کیفری می‌پردازد. در هر شهر حداقل یک شعبه از دادگستری وجود دارد که مسئول بررسی پرونده‌های همان منطقه است. این نهاد شامل دادگاه و دادسرا است که به عنوان اجزای اصلی دادگستری فعالیت می‌کنند.

این نهاد شامل دادگاه و دادسرا است که به عنوان اجزای اصلی دادگستری فعالیت می‌کنند. دادگاه‌ها وظیفه صدور حکم را بر عهده دارند و دادسراها مسئول تحقیقات مقدماتی و جمع‌آوری شواهد هستند.

در شهرهای با جمعیت کمتر از ۵۰ هزار نفر، معمولا یک شعبه از هر نوع دادگاه در دادگستری وجود دارد. اما در شهرهای با جمعیت بالاتر از ۵۰ هزار نفر، حداقل یک شعبه دادگاه خانواده و یک شعبه دادگاه انقلاب نیز دایر است.

دادگستری‌ها معمولا ساختمان‌های بزرگی هستند که بخش‌های مختلف آن خدمات متنوع قضایی ارائه می‌دهند. وظیفه اصلی این نهاد، رسیدگی به دعاوی و احقاق حقوق شهروندان است.

دادسرا چیست ؟

دادسرا یکی از ارکان مهم نظام قضایی است که به بررسی و تحقیقات مقدماتی در پرونده‌های کیفری می‌پردازد. وظیفه اصلی دادسرا، جمع‌آوری مدارک، شنیدن اظهارات شاکی و متهم و صدور تصمیمات اولیه درباره پرونده است.

در دادسرا، بازپرس و دادیار مسئولیت انجام تحقیقات را بر عهده دارند. دادستان به‌عنوان رئیس دادسرا، بر تمامی فرایندها نظارت دارد و در نهایت، درباره ارسال یا مختومه کردن پرونده تصمیم‌گیری می‌کند.

فرایند کاری دادسرا شامل دریافت شکایت، تحقیق درباره اتهام و در صورت لزوم صدور قرار جلب یا قرار منع تعقیب است. در صورت اثبات اتهام، دادسرا با صدور کیفر خواست، پرونده را به دادگاه ارجاع می‌دهد.

تفاوت دادگاه و دادسرا چیست؟

دادگاه و دادسرا دو نهاد مهم در سیستم قضایی هستند که وظایف و ساختار متفاوتی دارند. دادگاه محلی است که در آن به دعاوی حقوقی و کیفری رسیدگی می‌شود و قرار یا حکم صادر می‌گردد. قاضی در دادگاه نقش اصلی را ایفا می‌کند و پس از بررسی پرونده، تصمیم نهایی را اعلام می‌نماید.

در مقابل، دادسرا نهادی است که وظیفه اصلی آن انجام تحقیقات مقدماتی و آماده‌سازی پرونده‌ها برای ارائه به دادگاه است. در دادسرا، بازپرس و دادستان مسئول جمع‌آوری مدارک، بررسی شکایات و تعقیب متهمان هستند.

یکی از تفاوت های دادگاه و دادسرا، نقش آن‌ها در فرایند قضایی است؛ دادگاه تصمیم‌گیرنده نهایی است، در حالی که دادسرا مسئول بررسی اولیه است. همچنین، دادگاه به طور مستقیم با شاکیان و متهمان مواجه است، اما دادسرا بیشتر به جمع‌آوری اطلاعات و تنظیم پرونده‌ها می‌پردازد. برای اینکه بتواغنیم به طور دقیق تفاوت دادگاه ودادسرا را بررسی کنیم، نیاز است که با آن آشنا شوید.

همانطور که در بالا گفته شد دادگاه و دادسرا دو نهاد اساسی در نظام قضایی هستند که وظایف و اختیارات متفاوتی دارند. دادسرا به عنوان مرجع مقدماتی، به تحقیقات اولیه درباره جرایم و تنظیم کیفر خواست می‌پردازد، در حالی که دادگاه وظیفه بررسی نهایی پرونده و صدور حکم را بر عهده دارد. این دو نهاد در روند عملی، نحوه صدور رای و سایر وظایف دارای تفاوت‌های اساسی هستند که در ادامه بررسی می‌شوند.

تفاوت وظایف دادسرا و دادگاه

دادسرا مسئولیت اصلی کشف جرم، تعقیب متهم و انجام تحقیقات مقدماتی را بر عهده دارد. این نهاد با بازجویی از متهم و بررسی شواهد، تلاش می‌کند تا حقیقت را روشن کند. دادگاه وظیفه دارد پرونده‌های ارجاع شده از دادسرا را بررسی کند و پس از برگزاری جلسات دادرسی، رای نهایی را صادر کند. در حالی که دادسرا نمی‌تواند حکم نهایی صادر کند، دادگاه به صدور حکم نهایی و تعیین مجازات می‌پردازد.

تفاوت دادسرا و دادگاه در روند عملی

در روند عملی، دادسرا ابتدا پرونده را بررسی کرده و در صورت اثبات اتهام، کیفر خواست صادر می‌کند. این کیفر خواست به دادگاه ارسال شده و دادگاه وظیفه دارد بر اساس شواهد و مستندات ارائه شده، جلسه محاکمه برگزار کند. دادسرا فقط مجاز به صدور قرارهایی مانند قرار جلب به دادرسی است، در حالی که دادگاه می‌تواند علاوه بر قرار، حکم صادر کند.

تفاوت دادسرا و دادگاه در صدور رای

دادسرا فقط می‌تواند قرارهایی مانند قرار منع تعقیب یا قرار موقوفی تعقیب را صادر کند، اما توانایی صدور رای نهایی را ندارد. دادگاه علاوه بر صدور قرار، رای قطعی نیز صادر می‌کند. این رای می‌تواند شامل تعیین مجازات، اعلام برائت یا سایر تصمیمات نهایی باشد. بنابراین، دادسرا مرحله مقدماتی و آماده‌سازی پرونده را بر عهده دارد، در حالی که دادگاه مرجع صدور احکام نهایی است.

سخن پایانی

تفاوت دادگاه و دادسرا در وظایف و نقش آن‌ها در فرایند قضایی است. دادسرا مسئولیت تحقیقات مقدماتی، کشف جرم، تعقیب متهم و صدور قرارهایی مانند جلب به دادرسی یا منع تعقیب را بر عهده دارد، اما حکم نهایی صادر نمی‌کند. در مقابل، دادگاه وظیفه بررسی کیفر خواست، محاکمه متهم و صدور رای قطعی را دارد. دادسرا تحت مدیریت دادستان فعالیت می‌کند و دادگاه توسط قاضی اداره می‌شود که مرجع تصمیم‌گیری نهایی است. به طور خلاصه، دادسرا برای آماده‌سازی پرونده و دادگاه برای صدور رای تشکیل شده‌اند.