در قانون مجازات اسلامی جدید، برخی از جرایم به عنوان جرایم غیر قابل گذشت شناخته می شوند، که این جرایم از اهمیت بالایی برخوردارند و حتی در صورت رضایت شاکی خصوصی، پیگیری قضایی آن ها متوقف نمی شود. این جرایم به دلیل تأثیر مستقیمی که بر نظم و امنیت عمومی جامعه دارند، در زمره جرایمی قرار می گیرند که تعقیب آن ها به نمایندگی از جامعه توسط دادستان صورت می گیرد. در این مقاله از وکالت 24، به بررسی دقیق جرایم غیر قابل گذشت در قانون مجازات اسلامی جدید می پردازیم و تأثیر آن ها بر روند دادرسی را شرح می دهیم.
جرایم غیر قابل گذشت کدامند
جرایم غیر قابل گذشت به آن دسته از جرایمی اطلاق می شود که تعقیب و پیگیری آن ها نیازی به شکایت شاکی خصوصی ندارد و مراجع قضایی حتی بدون شکایت یا در صورت رضایت شاکی، موظف به پیگیری و صدور حکم هستند. این جرایم معمولا دارای ماهیت عمومی بوده و اثرات گسترده ای بر نظم و امنیت جامعه دارند.
جنبه عمومی جرم به اثرات اجتماعی و عمومی جرمی اشاره دارد که بر نظم و امنیت جامعه تأثیر می گذارد. حتی اگر در این نوع جرایم شاکی خصوصی وجود داشته باشد و رضایت دهد، مراجع قضایی به دلیل تأثیرات گسترده جرم بر جامعه موظف به پیگیری و اجرای مجازات هستند.
براساس ماده 104 قانون مجازات اسلامی، جرایمی مانند کلاهبرداری و سرقت های کوچک، که تا آن زمان قابل گذشت بودند، دیگر قابل گذشت نیستند. به عبارت دیگر، حتی اگر شاکی خصوصی رضایت دهد، تعقیب این جرایم همچنان ادامه می یابد.
در ادامه به مهم ترین جرایم غیر قابل گذشت در قانون مجازات اسلامی جدید اشاره می کنیم:
قتل عمدی
قتل عمدی به عنوان یکی از شدیدترین جرایم در حقوق کیفری ایران شناخته می شود. این جرم نه تنها به حیات فرد قربانی آسیب می‌زند، بلکه نظم و امنیت جامعه را به خطر می اندازد. حتی اگر اولیای دم رضایت دهند، باوجود رضایت شاکی در پرونده کیفری، دادستان موظف است پیگیری را ادامه دهد تا عدالت برقرار شود.
کلاهبرداری
کلاهبرداری یکی دیگر از جرایمی است که طبق قانون مجازات اسلامی غیر قابل گذشت محسوب می شود. در این جرم، متهم با فریب و حیله، مال یا منفعتی از فرد دیگری تصاحب می کند. با وجود اینکه این جرم دارای شاکی خصوصی است، رضایت شاکی منجر به توقف پیگرد قضایی نمی شود.
بر اساس قانون کاهش مجازات های تعزیری مصوب 1399، اگر مبلغ کلاهبرداری تا 100 میلیون تومان باشد، جرم قابل گذشت است، یعنی با رضایت شاکی پرونده متوقف می شود. اما اگر مبلغ کلاهبرداری بیش از یکصد میلیون تومان باشد، جرم غیر قابل گذشت است و حتی با رضایت شاکی، مراجع قضایی موظف به ادامه پیگیری و اجرای مجازات هستند. این تغییر به منظور ایجاد توازن بین حفظ حقوق شاکیان خصوصی و جلوگیری از کلاهبرداری های بزرگ و موثر در جامعه است.
سرقت های مشدد (سرقت مسلحانه یا همراه با هتک حرمت)
سرقت مشدد یا سرقت های مسلحانه که با استفاده از خشونت و هتک حرمت انجام می شوند، به عنوان جرایمی جدی در قانون مجازات اسلامی شناخته شده اند. این نوع سرقت ها به دلیل خطرات زیاد برای جامعه، در دسته جرایم غیر قابل گذشت قرار می گیرند.
جرایم علیه امنیت ملی
جرایم علیه امنیت ملی مانند جاسوسی، براندازی، و خرابکاری در سیستم های حساس دولتی، از مهم ترین جرایم غیر قابل گذشت هستند. این جرایم تهدیدی برای تمامیت ارضی و استقلال کشور محسوب می شوند و رضایت شاکی یا تغییر موضع شخص متهم تأثیری در پیگیری آن ندارد.
تجاوز به عنف
تجاوز به عنف یکی از جرایم سنگین و غیر قابل گذشت است که به حقوق و شرافت افراد به طور جدی آسیب می زند. پیگیری قضایی این جرم حتی با رضایت شاکی متوقف نمی شود، زیرا حفظ حقوق عمومی و امنیت اجتماعی از اولویت بالایی برخوردار است.
قاچاق مواد مخدر
قاچاق مواد مخدر به دلیل تأثیرات ویرانگری که بر جامعه دارد، در قانون مجازات اسلامی جدید غیر قابل گذشت محسوب می شود. حتی اگر متهم با همکاری یا رضایت برخی افراد بتواند مجازات خود را تخفیف دهد، پیگیری قضایی این جرم همچنان ادامه خواهد داشت.
خیانت در امانت
در جرم خیانت در امانت، فردی که به او مالی به امانت سپرده شده، از اعتماد سوءاستفاده کرده و مال را تصرف یا از آن بهره‌برداری غیرقانونی می کند. با توجه به اهمیت حفظ اعتماد عمومی، این جرم نیز غیر قابل گذشت است و مراجع قضایی باید آن را پیگیری کنند.
تاثیر گذشت شاکی در جرایم غیر قابل گذشت
در جرائم غیرقابل گذشت، اگرچه شاکی خصوصی می تواند رضایت دهد، اما این رضایت تأثیری در روند پیگیری جرم توسط مراجع قضایی ندارد.
رضایت شاکی می تواند تنها در کاهش مجازات یا تخفیف مجازات تأثیر داشته باشد، اما تعقیب و محاکمه به دلیل ماهیت عمومی جرم همچنان ادامه خواهد یافت و مراجع قضایی وظیفه دارند که پیگیری، محاکمه، و اجرای حکم را انجام دهند. این قانون به منظور حفاظت از نظم عمومی و جلوگیری از تضعیف امنیت اجتماعی طراحی شده است و به دولت اجازه می دهد که به نمایندگی از جامعه، اجرای عدالت را در این جرایم تضمین کند.
و اما؛ جرایم غیر قابل گذشت مشمول مرور زمان به این معناست که حتی اگر یک جرم غیر قابل گذشت باشد و شاکی خصوصی رضایت ندهد، با گذشت مدت زمان معینی از وقوع جرم یا صدور حکم، مراجع قضایی دیگر نمی توانند پیگیری یا اجرای مجازات را ادامه دهند. این قاعده به منظور جلوگیری از تعقیب طولانی مدت جرایم و ایجاد ثبات در نظام قضایی تنظیم شده است. با این حال، برخی جرایم مهم مانند قتل عمد ممکن است مشمول مرور زمان نشوند.
سوالات متداول
تعزیر مجازاتی است که برای جرایمی تعیین می شود که مشمول حد، قصاص یا دیه نیستند. این مجازات برای ارتکاب محرمات شرعی (اعمالی که در شرع اسلام حرام هستند) یا نقض مقررات حکومتی (مانند قوانین کشوری) تعیین می شود و قانون گذار اختیار دارد تا نوع و مقدار مجازات را متناسب با جرم و شرایط فرد تعیین کند.
مقدار و نوع تعزیر در قانون تعیین می شود و حاکم یا قاضی بر اساس شرایط جرایم تعزیری و مجرم، میزان مناسب را انتخاب می کند. تعزیر می تواند شامل حبس، شلاق، جریمه نقدی، یا تذکرات رسمی باشد.
در تعزیر، قانون به قاضی اجازه می دهد که با توجه به شرایط مجرم، مانند سابقه کیفری، ندامت، یا وضعیت خانوادگی، مجازات را کاهش دهد.
در قانون مجازات اسلامی 1392، خیانت در امانت با مجازات 6 ماه تا 3 سال حبس روبرو بود و این جرم غیرقابل گذشت بود. اما با تصویب قانون کاهش حبس مجازات های تعزیری در سال 1399، این جرم به جرمی قابل گذشت تبدیل شد. به این ترتیب، در صورت رضایت شاکی خصوصی، مراجع قضایی دیگر نمی توانند به تعقیب و مجازات ادامه دهند. این تغییر با هدف کاهش بار قضایی و کاهش زندانیان برای جرایم غیرخشونت آمیز مالی انجام شده است.
اگر ضرب و جرح عمدی آسیب خفیفی به قربانی وارد کند، مجازات شامل حبس تعزیری درجه 7 (حبس 91 روز تا 6 ماه و شلاق 11 تا 30 ضربه) خواهد بود. اما اگر این جرم باعث از کار افتادن عضوی از بدن یا آسیب جدی شود، مجازات به حبس تعزیری درجه 5 (حبس 6 ماه تا 2 سال و شلاق 310تا 70 ضربه) افزایش می یابد.
براساس این ماده، در صورتی که جرمی قابل گذشت باشد و مجازات آن در دسته حبس تعزیری درجه چهار تا درجه هشت قرار بگیرد، حداقل و حداکثر مدت حبس به نصف کاهش می یابد.
این بدان معناست که اگر حداکثر مجازات برای جرم تعزیری درجه چهار، 10 سال باشد، برای یک جرم قابل گذشت این مجازات به 5 سال کاهش پیدا می کند. به همین ترتیب، اگر حداقل مجازات برای درجه پنج 2 سال باشد، به 1 سال کاهش می یابد.