چک به عنوان یکی از ابزارهای رایج معاملات در دنیای اقتصادی، نقش مهمی در تسهیل مبادلات مالی دارد. با این حال، گاهی اوقات چک ها به دلایلی مانند نبود موجودی کافی در حساب یا مشکلات دیگر برگشت می خورند. به چنین چک هایی (چک بلامحل) گفته می شود و طی کردن مراحل شکایت از چک برگشتی با سختی هایی همراه خواهد بود. در این مقاله به بررسی مفهوم چک بلامحل، دلایل برگشت خوردن آن، پیامدهای قانونی و راه های پیشگیری از وقوع آن خواهیم پرداخت.
چک بلامحل یعنی چه؟
چک بلامحل به چکی گفته می شود که بانک به دلیل عدم توانایی در پرداخت وجه آن، آن را برگشت می زند. این مشکل معمولا ناشی از نبود موجودی کافی در حساب صادرکننده یا مسائل دیگری مانند مسدود بودن حساب یا عدم تطابق امضا است. برگشت خوردن چک می تواند مشکلات جدی حقوقی و مالی برای صادرکننده ایجاد کند.
به چه چکی بی محل می گویند؟
چک برگشتی یا همان چک بلامحل، به چکی گفته می شود که هنگام ارائه به بانک، به دلیل نبود موجودی کافی در حساب صادرکننده، قابل پرداخت نیست. قوانین این موضوع را به‌عنوان یک جرم تلقی کرده و برای آن مجازات هایی تعیین کرده اند. در ایران، بخش قابل توجهی از پرونده های قضایی، به طور مستقیم یا غیرمستقیم با صدور چک بلامحل و موارد مرتبط با آن مانند کلاهبرداری در ارتباط است.
می توان چک بی محل را در دو دسته کیفری و حقوقی قرار داد:
- چک بلامحل کیفری: چکی که به دلیل نبود موجودی یا مسائلی مثل حساب مسدود، قابل پرداخت نباشد و دارنده بتواند برای صادرکننده شکایت کیفری ثبت کند. این شکایت ممکن است به مجازات هایی مثل حبس منجر شود.
- چک بلامحل حقوقی: چکی که شرایط شکایت کیفری را ندارد (مثل چک تضمینی یا سپری شدن مهلت قانونی)، و دارنده فقط می تواند از طریق دادگاه حقوقی برای وصول آن اقدام کند. مجازاتی مثل حبس در این نوع وجود ندارد.
دلایل برگشت خوردن چک
اصلی ترین دلایل برگشت خوردن چک عبارتند از:
- نبود موجودی کافی: (اصلی ترین دلیل برگشت خوردن چک)
- مسدود بودن حساب: (مسدود بودن حساب بانکی صادرکننده به دلایلی مانند حکم قضایی یا بدهی)
- عدم تطابق امضا: (عدم تطابق امضای روی چک با نمونه امضای ثبت شده در بانک)
- کلاهبرداری یا جعل: (برگشت چک به دلیل مشکوک بودن به جعل یا کلاهبرداری)
مجازات چک بلامحل چیست؟
صدور چک بلامحل، یک جرم شناخته شده در قوانین است که با هدف جلوگیری از سوء استفاده های مالی و حفظ اعتماد در معاملات تدوین شده اند و می تواند برای صادرکننده پیامدهای کیفری به همراه داشته باشد.
از اینرو، بر اساس قانون، بسته به مبلغ چک؛ حبس، ممنوعیت های بانکی (عدم دریافت دسته چک جدید یا افتتاح حساب بانکی جدید) و پرداخت جریمه از جمله مجازات های چک بی محل می باشد که به شرح زیر است:
| مبلغ چک | مجازات |
|---|---|
| کمتر از 1 میلیون تومان | حداکثر 6 ماه حبس |
| بین 1 تا 5 میلیون تومان | 6 ماه تا 1 سال حبس |
| بیش از 5 میلیون تومان | 1 تا 2 سال حبس و محرومیت از دریافت دسته چک به مدت 2 سال |
اگر برای چک برگشتی خود تا 5 سال هیچ اقدامی از نظر قانونی انجام ندهید، دیگر فرصتی برای ثبت شکایت نخواهید داشت. به عبارت دیگر، بعد از این بازه زمانی، حق قانونی شما برای پیگیری وصول چک از بین می رود. با این حال، نکته جالب اینجاست که اعتبار چک برگشتی از بین نمی رود و همچنان می توانید آن را به عنوان یک سند مالی نگه دارید، هرچند امکان طرح شکایت قانونی دیگر وجود نخواهد داشت.
براساس قانون صدور چک بلامحل، هر فردی که مرتکب صدور چک بلامحل شود، مطابق قانون با مجازات زیر روبرو خواهد شد:
- در صورتی که مبلغ چک کمتر از 780 میلیون ریال باشد، فرد به حبس حداکثر 6 ماه محکوم می شود.
- این حکم در چارچوب قوانین مربوط به جرایم مالی و با هدف جلوگیری از صدور چک های بی پشتوانه اجرا می شود.
راه‌های پیشگیری از برگشت خوردن چک
با توجه به پیامدهای قانونی چک بلامحل، حتما برای یاز برگشت خوردن چک روش هایی وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره می کنیم:
- از کافی بودن موجودی حساب خود اطمینان داشته باشید.
- امضای چک با امضای ثبت شده در بانک مطابق باشد.
- اگر معامله مهمی انجام می دهید، از چک های تضمینی که ریسک برگشت کمتری دارد، استفاده کنید.
- در آخر، مشاوره با وکیل متخصص راهنمای خوبی برای شماست تا از مشکلات مرتبط با چک در امان بمانید.
قرار موقوفی تعقیب در چک بلامحل، یکی از قرارهای شکلی در دادرسی کیفری است که باعث مختومه شدن پرونده می شود. این قرار زمانی صادر می شود که شرایطی مانند فوت متهم، گذشت شاکی یا موارد مشابه پیش آید و ادامه رسیدگی به پرونده کیفری امکان پذیر نباشد.
محل چک یعنی چه
محل چک همان موجودی است که صادر کننده چک در اختیار بانک یا هر موسسه اعتباری مشابه دارد و همان پول نقد، اعتبار یا هر دارایی دیگری که در حساب فرد ثبت شده می باشد.
در واقع محل چک به تمام وجوهی گفته می شود که شخص صادر کننده نزد بانک دارد و چک بواسطه آن صادر می شود.
جمع بندی
چک بلامحل یکی از چالش های مهم در معاملات مالی است که می تواند پیامدهای قانونی و اقتصادی جدی به همراه داشته باشد. با رعایت نکاتی مانند مدیریت حساب بانکی، دقت در امضای چک و استفاده از ابزارهای مالی جایگزین می توان از بروز چنین مشکلاتی پیشگیری کرد. همچنین آگاهی از قوانین مرتبط با چک بلامحل به شما کمک می کند تا در صورت مواجهه با این مشکل، به درستی اقدام کنید.