حق حبس چیست؟ شرایط احقاق و اسقاط آن

حق حبس به معنای حق امتناع از انجام تعهدات قرارداد تا زمانی است که طرف مقابل به تعهد خود عمل نکند. این حق در قراردادهای مختلف، از جمله معاملات و روابط خانوادگی، کاربرد دارد. در معاملات، اگر یکی از طرفین از انجام تعهدات خود امتناع کند، طرف مقابل می‌تواند از انجام تعهدات خود خودداری کند تا زمانی که طرف دیگر به تعهد خود عمل کند. در این مقاله به طور کامل انواع حق حبس از جمله حق حبس زن و حق حبس در معاملات را بررسی می کنیم.

این حق می‌تواند در شرایط خاصی ساقط شود، مانند زمانی که موعد انجام تعهدات طرفین یکسان نباشد یا در صورتی که یکی از طرفین تعهدات خود را زودتر انجام دهد. همچنین، طرفین می‌توانند در قراردادها به‌طور صریح یا ضمنی این حق را اسقاط کنند. به‌طور کلی، حق حبس ابزاری است برای حفظ تعادل و اجرای صحیح تعهدات طرفین در هر نوع رابطه حقوقی.

اگر قصد دارید از حق حبس استفاده کنید، بهتر است برای کسب مشاوره دقیق و جلوگیری از مشکلات قانونی، از یک وکیل حقوقی متخصص کمک بگیرید.

• انواع حق حبس چیست؟
• حق حبس زن چیست؟
  حق حبس زوجه در تقسیط مهریه به چه صورت است؟
  ارتباط تمکین عام و خاص با حق حبس
• حق حبس در معاملات چیست؟
• شرایط ایجاد حق حبس چیست؟
• شرایط سقوط حق حبس چیست؟
• حق حبس در قانون مدنی

انواع حق حبس چیست؟

حق حبس به طور کلی به دو نوع “حق حبس قراردادی” و “حق حبس قانونی” تقسیم می‌شود:

• حق حبس قراردادی: این نوع حق، بر اساس توافق طرفین در یک قرارداد به وجود می‌آید. طرفین می‌توانند در هر نوع قراردادی مانند عقد بیع، عقد اجاره، عقد رهن و …، پیش‌بینی کنند که تا زمانی که یکی از طرفین تعهد خود را اجرا نکرده، طرف دیگر از انجام تعهدات خود امتناع خواهد کرد.
• حق حبس قانونی: این نوع حق، مستند به قوانین موجود است و به طور خاص در برخی از عقود به رسمیت شناخته می‌شود. مثلاً در عقد نکاح، زن می‌تواند تا زمانی که مهریه‌اش پرداخت نشده است، از انجام برخی وظایف خود نسبت به شوهر خودداری کند. حق حبس قانونی محدود به شرایط خاصی است که در قانون مشخص شده است.

در هر دو نوع حق حبس قانونی و حق حبس در معاملات، اصل کلی این است که طرفین می‌توانند از انجام تعهدات خود تا زمانی که طرف مقابل تعهداتش را ایفا نکند، امتناع کنند.

حق حبس زن چیست؟

حق حبس زن یکی از مفاهیم مهم در حقوق خانواده است که بر اساس آن، زن می‌تواند تا زمانی که مهریه‌اش پرداخت نشده باشد، از انجام وظایف خود در مقابل شوهر خودداری کند. این حق در قانون مدنی ایران و همچنین فقه اسلام ریشه دارد. طبق ماده 1085 قانون مدنی، زن می‌تواند از ایفای وظایفی مانند حسن معاشرت، زندگی در محل مورد نظر شوهر و حتی انجام وظایف جنسی خودداری کند.

با این حال، امتناع زن از انجام این وظایف، باعث محرومیت او از نفقه نخواهد شد و مرد موظف به پرداخت نفقه به طور کامل است. حتی اگر پرداخت مهریه سال‌ها طول بکشد، زن می‌تواند از حق حبس خود استفاده کند و این امتناع از وظایف به معنای قطع نفقه نیست.

زمانی که دو طرف تعهداتی نسبت به یکدیگر دارند، هر یک از طرفین می‌توانند تا زمانی که طرف مقابل تعهد خود را انجام ندهد، از انجام تعهدات خود خودداری کنند. این وضعیت را «حق حبس» می‌نامند.

ممکن است برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که در چه صورتی زن می تواند درخواست نفقه کند برای اطلاع از این موضوع بر روی لینک کلیک کنید.

حق حبس زوجه در تقسیط مهریه به چه صورت است؟

حق حبس زوجه به زن این امکان را می‌دهد که تا زمانی که مهریه‌اش پرداخت نشده، از انجام برخی وظایف خود در قبال شوهر امتناع کند. در شرایطی که پرداخت مهریه به دلیل مبلغ بالا یا معقول نبودن آن در یک زمان مشخص، دشوار است، مرد می‌تواند درخواست تقسیط مهریه کند. اگر دادگاه این تقسیط را تأیید کرده و پرداخت مهریه به صورت اقساطی تنظیم شود، سوالی پیش می‌آید که آیا پس از پرداخت پیش قسط، حق حبس زوجه از بین می‌رود؟

پاسخ به این سوال منفی است. طبق رأی وحدت رویه شماره ۷۰۸ دیوان عالی کشور، تقسیط مهریه موجب از بین رفتن حق حبس زن نمی‌شود. بنابراین حتی اگر مرد پیش قسط را پرداخت کند و اقساط بعدی در انتظار باشند، زن همچنان می‌تواند از حق حبس خود استفاده کند. این حکم شامل حال زمانی هم می‌شود که اعسار مرد پذیرفته شده باشد. به عبارت دیگر، پذیرش اعسار و تقسیط مهریه به هیچ وجه موجب سقوط حق حبس زوجه نمی‌شود و زن می‌تواند تا پرداخت کامل مهریه از این حق بهره‌مند شود.

به اجرا گذاشتن مهریه روش های مختلفی دارد. برای اینکه به راحتی بتوانید مهریه خود را اجرا بگذارید باید از روش های آن اطلاع داشته باشید. توصیه می کنم مقاله بهترین روش به اجرا گذاشتن مهریه را مطالعه نمایید.

ارتباط تمکین عام و خاص با حق حبس

در پاسخ به سوال حق حبس چیست؟ گفتیم که حق حبس به معنای این است که طرفین قرارداد یا ازدواج می‌توانند تا زمانی که طرف مقابل تعهد خود را انجام ندهد، از انجام تعهدات خود خودداری کنند. در حق حبس زن، این حق به زن اجازه می‌دهد که تا زمانی که مهریه‌اش پرداخت نشده، از ایفای وظایف زناشویی و تمکین امتناع کند. تمکین خاص به معنای برقراری رابطه جنسی میان زوجین است، در حالی که تمکین عام شامل حضور زوجه در منزل مشترک برای انجام وظایف زناشویی است.

طبق رأی وحدت رویه شماره ۷۱۸ دیوان عالی کشور، زوجه می‌تواند با استناد به حق حبس خود، نه تنها از تمکین خاص بلکه از تمکین عام نیز خودداری کند.

در مقابل، نظریه مشورتی شماره ۱۴۶۹/۹۵/۷ قوه قضائیه اعلام کرده که تمکین عام زوجه موجب از بین رفتن حق حبس نمی‌شود. به این معنا که حتی اگر زوجه تمکین عام کند، همچنان حق حبس او باقی می‌ماند.

در نهایت، اگر زوجه قبل از دریافت مهریه تمکین کرده باشد، هیچ گاه از مطالبه مهریه خود محروم نمی‌شود و می‌تواند هر زمان برای دریافت آن اقدام کند.

حق حبس در معاملات چیست؟

حق حبس در معاملات به معنای این است که هر یک از طرفین قرارداد می‌تواند اجرای تعهد خود را منوط به اجرای تعهد طرف مقابل کند. به عبارت دیگر، طرفین می‌توانند تا زمانی که طرف مقابل تعهد خود را انجام نداده، از انجام تعهدات خود امتناع کنند. برای اعمال این حق، باید تعهدات طرفین هم زمان و برابر باشند، به این معنی که یا هر دو تعهد “حال” باشند یا هر دو تعهد “موجل” (با مدت زمان معین) و با اجل یکسان.

مثال رایج این حق در معاملات، خرید و فروش املاک است. در این حالت، فروشنده می‌تواند تحویل خانه را منوط به دریافت کامل ثمن معامله کند و خریدار نیز می‌تواند پرداخت پول را منوط به تحویل ملک نماید. اما اگر یکی از طرفین از انجام تعهد خود امتناع کند، طرف دیگر نمی‌تواند پیش از موعد تعهد، او را الزام به انجام آن کند.

شرایط ایجاد حق حبس چیست؟

برای ایجاد حق حبس، شرایط خاصی باید فراهم باشد تا این حق در قرارداد یا روابط حقوقی به درستی تحقق یابد. اولین شرط این است که تعهدات طرفین قرارداد باید هم زمان و حال باشند. به عبارت دیگر، هیچ کدام از طرفین نباید موعد مشخصی برای انجام تعهد خود داشته باشند. اگر تعهدات طرفین موجل (با مدت معین) باشند، باید اجل هر دو تعهد یکسان باشد. به عنوان مثال، اگر برای انجام هر دو تعهد یک ماه زمان تعیین شده باشد، پس از گذشت این مدت، هر طرف می‌تواند از حق حبس خود استفاده کند.

اگر موعد انجام تعهدات یکسان نباشد، طرفی که موعد تعهد او دیرتر است، حق حبس خواهد داشت. این به این معناست که شخصی که موعد تعهد او دورتر است، می‌تواند تا زمانی که طرف مقابل تعهد خود را انجام نداده، از انجام تعهد خود خودداری کند.

اگر موعد مقرر برای طرفین قرارداد یکسان نباشد، حق حبس تنها برای طرفی که موعد تعهد او دیرتر است، ایجاد می‌شود. به این معنا که طرفی که تعهد او برای انجام کار در زمان بعدی قرار دارد، می‌تواند تا زمان انجام تعهد طرف مقابل از انجام تعهد خودداری کند.

برای حق حبس زن نیز، همانطور که در قوانین مدنی آمده است، این حق زمانی ایجاد می‌شود که مهریه به طور کامل پرداخت نشود و زن می‌تواند از انجام وظایف خود نسبت به شوهر خودداری کند.

شرایط سقوط حق حبس چیست؟

حق حبس در شرایط خاصی ساقط می‌شود. اولین شرط سقوط آن در حق حبس زوجه، برقراری اولین رابطه زناشویی بین زوجین است، به این معنا که پس از برقراری رابطه جنسی، حق حبس زن از بین می‌رود. همچنین حق حبس با پرداخت کامل مهریه از بین می‌رود.

همچنین، اگر تعهدات طرفین قرارداد موعد مشخصی داشته باشند، مانند عقد جعاله که در آن پرداخت اجرت پس از انجام کار است، یا اگر برای یکی از طرفین موعد خاصی برای انجام تعهد تعیین شود، حق حبس ساقط می‌شود. در صورتی که یکی از طرفین تعهدات خود را به انجام رسانده باشد، یا حواله ثمن یا مبیع کلی در قرارداد ذکر شده باشد، حق حبس نیز از بین می‌رود.

در نهایت، طرفین می‌توانند حق حبس خود را ضمنی یا صریحاً در قرارداد اسقاط کنند، به ویژه اگر برای انجام تعهدات موعد خاصی در نظر گرفته شده باشد.

سخن پایانی

حق حبس به معنای این است که یک طرف قرارداد می‌تواند از انجام تعهدات خود تا زمانی که طرف مقابل تعهد خود را انجام ندهد، خودداری کند. این حق به ویژه در روابط زناشویی، مانند حق حبس زن، کاربرد دارد. به عنوان مثال، زن می‌تواند تا زمانی که مهریه‌اش پرداخت نشود، از ایفای وظایف زناشویی و حتی حضور در منزل مشترک خودداری کند.

در حق حبس در معاملات، اگر یکی از طرفین تعهدات خود را به موقع انجام ندهد، طرف دیگر می‌تواند از تحویل کالا یا پرداخت مبلغ قرارداد خودداری کند تا زمانی که طرف مقابل اقدام کند. اما این حق در شرایط خاصی ساقط می‌شود، مانند برقراری اولین رابطه زناشویی بین زوجین یا پرداخت کامل مهریه. همچنین در صورتی که موعد انجام تعهدات طرفین قرارداد متفاوت باشد، حق حبس برای طرفی که موعد دیرتری دارد، برقرار می‌ماند.

علاوه بر این، طرفین می‌توانند به‌طور صریح یا ضمنی حق حبس خود را در قرارداد اسقاط کنند، به ویژه اگر موعدی برای انجام تعهدات در نظر گرفته شده باشد. در برخی موارد نیز، پرداخت اجرت یا تسلیم مال می‌تواند به منزله سقوط حق حبس باشد.