جرم رشا (رشوهدادن) و ارتشا (رشوهگرفتن) در حقوق کیفری ایران، بر اساس مواد ۵۸۸ تا ۵۹۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) و ماده ۳ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری مصوب ۱۳۶۷، عبارت است از رد و بدل کردن مال یا امتیازی بهمنظور تأثیرگذاری بر انجام یا ترک وظیفه قانونی. ارکان تشکیلدهنده این جرایم به شرح زیر است:
۱. رکن مادی:
- رشا: دادن، پیشنهاد یا وعده مال، وجه، سند پرداخت یا امتیازی توسط راشی (رشوهدهنده) به مأمور دولت یا شخص دیگر برای انجام یا خودداری از انجام وظیفه قانونی.
- ارتشا: قبول، دریافت یا درخواست مال، وجه یا امتیاز توسط مرتشی (رشوهگیرنده) بهمنظور انجام یا ترک وظیفه قانونی یا تأثیرگذاری بر تصمیمگیری.
۲. رکن معنوی: وجود قصد مجرمانه (سوءنیت عام) به معنای آگاهی و اراده مرتکب در انجام عمل رشوهدادن یا رشوهگرفتن و سوءنیت خاص بهمنظور تأثیر بر وظیفه یا تصمیم قانونی.
۳. رکن قانونی: جرم رشا و ارتشا در مواد ۵۸۸ تا ۵۹۳ قانون مجازات اسلامی و ماده ۳ قانون تشدید مجازات تعریف شده است. مجازات مرتشی شامل حبس از شش ماه تا پانزده سال، جزای نقدی معادل مال دریافتی و انفصال از خدمت (در صورت کارمند دولت) است. راشی نیز به حبس از سه ماه تا هفت سال و جزای نقدی محکوم میشود.
۴. موضوع جرم: مال، وجه یا امتیازی که بهصورت غیرقانونی برای تأثیر بر وظیفه یا تصمیم قانونی رد و بدل میشود.
بنابراین، برای تحقق جرم رشا و ارتشا، باید عمل دادن یا گرفتن مال یا امتیاز با قصد تأثیر بر وظیفه قانونی و در چارچوب تعریف قانونی انجام شود.