مطابق ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری (مصوب ۱۳۶۷ با اصلاحات بعدی)، وسایل متقلبانه عبارتاند از هرگونه حیله، صحنهسازی یا عملیات فریبنده که مقنن بهصورت تمثیلی برشمرده یا بهطور کلی «وسایل تقلبی دیگر» نامیده است. این وسایل باید پیش از بردن مال بهکار گرفته شوند تا مالباخته را فریب دهند و وی را به تسلیم داوطلبانه مال وادارند.
مصادیق قانونی (تمثیلی):
- ادعای وجود شرکت، کارخانه، مؤسسه یا تجارتخانه موهوم؛
- نسبت دادن اموال یا اختیارات واهی به خود؛
- امیدوار کردن به امور غیرواقع (مانند وعده سودهای کلان خیالی)؛
- ترساندن از حوادث غیرواقع (تهدید به افشای راز ساختگی)؛
- اختیار کردن اسم یا عنوان مجعول (مثلاً معرفی خود بهعنوان مقام دولتی)؛
- استفاده از تبلیغ عامه از طریق وسایل ارتباط جمعی (آگهی دروغین در رسانهها).
مصادیق قضایی (برگرفته از آرای دادگاهها):
- تنظیم اسناد معارض فروش ملک (مبایعهنامه جعلی دوم)؛
- تماس تلفنی و هدایت مالباخته تا پای دستگاه خودپرداز برای واریز وجه؛
- جعل امضا یا مهر شرکت و وصول چک بدون مانور خارجی پیچیده (اگر صرفاً خیانت در امانت تلقی شود، کلاهبرداری نیست)؛
- انتشار آگهی فروش خودرو یا ملک با مشخصات غیرواقعی در سایتهای معتبر؛
- ایجاد صفحه جعلی بانکی یا درگاه پرداخت اینترنتی.
نکته کلیدی: وسیله باید «متقلبانه» باشد؛ یعنی عرفاً قادر به فریب افراد متعارف باشد و صرف دروغگویی بدون صحنهسازی کافی نیست. دادگاه با بررسی ادله (شهادت، سند، گزارش ضابطان) احراز میکند که آیا مانور پیش از تسلیم مال رخ داده و مالباخته را اغفال کرده است یا خیر. در صورت اثبات، مرتکب به حبس یک تا هفت سال و جزای نقدی معادل مال بردهشده و رد مال محکوم میگردد.