در قوانین شکلی ایران، مدتِ معین و ثابت برای «اجرای نیابت قضایی» مقرر نشده است. مواد ۲۹۰ تا ۲۹۴ قانون آیین دادرسی مدنی و مواد ۱۱۹ تا ۱۲۱ قانون آیین دادرسی کیفری سازوکار و حدود نیابت را بیان میکنند، اما مهلت مشخصی برای انجام آن تعیین نمیکنند؛ بنابراین زمان اجرا تابع اوصاف هر پرونده و شرایط مرجعِ مجری است.
عوامل مؤثر بر مدت اجرا بهطور معمول شامل موارد زیر است:
-
داخلی یا بینالمللی بودن نیابت: در داخلیها معمولاً مسیر کوتاهتر است؛ در نیابتهای برونمرزی، رعایت ترتیبات معاضدت/معاهده و ارسال و تبادل از مجاری رسمی زمان را افزایش میدهد (مواد ۲۹۱ تا ۲۹۴ ق.آ.د.م درباره نیابت با مراجع خارجی و پذیرش متقابل).
-
نوع و گستره اقدامِ موردِ نیابت: مانند تحقیق از متهم، استماع شهادت، معاینه محل یا بازرسی که در ماده ۱۱۹ ق.آ.د.ک احصاء شدهاند؛ پیچیدگی این اقدامات بر زمان اثر میگذارد.
-
تشریفات بینالمللیِ ابلاغ و تصدیق اسناد (در نیابتهای خارجی): چون اجرای فرامرزی غالباً محتاج رعایت سازوکارهای معاهدهای/کنسولی است، نبود عضویت کشور در برخی کنوانسیونهای تسهیلگر میتواند فرایند را طولانیتر کند؛ فهرست رسمی طرفهای «کنوانسیون ۱۹۶۱ آپوستیل» و «کنوانسیون ۱۹۶۵ ابلاغ اوراق» نزد کنفرانس لاهه ملاک وضعیت است. (برای اطلاع از اعضا بنگرید به جداول وضعیت HCCH؛ ایران در این جداول بهعنوان طرفِ این کنوانسیونها فهرست نشده است.)
-
قیدها و آثار خاص در اجرا: مثلاً اگر در اجرای نیابتِ کیفری، قرار تأمین منتهی به بازداشت شود، مطابق ماده ۱۲۱ ق.آ.د.ک پرونده برای اظهارنظر نزد دادستان محل اجرای نیابت ارسال میشود که خود فرایند مستقلی دارد.
نتیجه: «قرار نیابت قضایی صادر شد» یعنی دستور رسمیِ واگذاریِ انجام اقداماتی معین به مرجع همعرضِ دیگر، با بقای صلاحیتِ رسیدگی نزد مرجعِ نیابتدهنده؛ و مدت اجرای آن در قانون عددگذاری نشده و به داخلی/بینالمللی بودن، نوع اقدام، تراکم کار مرجع مجری و تشریفات لازم (بهویژه در برونمرزیها) بستگی دارد.