اگر کسی از ایران به کشور دیگری مهاجرت کند، آیا ازدواجش خودبهخود منحل میشود؟ طلاقی که در کشور مقصد گرفته میشود در ایران معتبر است؟ اصولاً کدام دادگاه صلاحیت رسیدگی به طلاق زوجین مهاجر را دارد؟
مهاجرت به کشوری بیگانه، هرچند زندگی تازهای را نوید میدهد، گاه پرسشهای پیچیدهای دربارهٔ سرنوشت پیوند زناشویی بهدنبال دارد. آیا تغییر اقامتگاه بهتنهایی میتواند عقد نکاح را بگشاید یا طلاقی که در سرزمین جدید صادر شود، در وطن مادری نیز بهرسمیّت شناخته خواهد شد؟ در این نوشتار، بهصورت روشن و بر پایهٔ قواعد حقوقی بینالمللی خصوصی و قوانین ایران به این ابهامات پاسخ میدهیم.
آیا تغییر کشور محل اقامت بهتنهایی باعث صدور خودکار طلاق میشود؟
خیر. مهاجرت، نقلمکانی یا حتی اخذ تابعیت کشور دیگر، هیچگونه تأثیری بر بقای عقد نکاح ندارد. ازدواج و طلاق از امور وضعیت شخصیاند و منحل شدن آنها صرفاً با صدور رأی قضایی یا توافق طرفین طبق تشریفات قانونی ممکن است. بنابراین تا زمانی که حکم طلاق از مرجع صالح صادر نشود، زوجیت به قوت خود باقی است.
آیا طلاقی که در کشور خارجی گرفته میشود در ایران معتبر و قابل اجرا است؟
بله، مشروط بر آنکه شرایط قانونی شناسایی احکام خارجی در ایران رعایت شود. طبق مواد ۹۶۹ و ۹۷۴ قانون مدنی و قانون شرایط اجرای احکام خارجی ۱۳۵۷، حکم طلاق خارجی در صورتی در ایران بهرسمیّت شناخته میشود که: ۱. دادگاه صادرکننده طبق قوانین ایران صلاحیت داشته باشد یا لااقل با قوانین ایران تعارض فاحش نداشته باشد؛ ۲. حکم قطعی شده باشد؛ ۳. مفاد آن مخالف نظم عمومی یا اخلاق حسنه ایران نباشد؛ ۴. در ایران حکمی مغایر با آن صادر نشده باشد؛ ۵. اصل معاملهٔ متقابل بین دو کشور رعایت شود. طلاقهای ثبتشده در کنسولگریهای ایران در خارج یا طلاق توافقی زوجین ایرانی در دادگاههای خارجی (با رعایت شرایط فوق) معمولاً در ایران تنفیذ میشود.
کدام کشور یا دادگاه اصولاً صلاحیت رسیدگی به طلاق زوجین مهاجر را دارد؟
طبق قواعد حقوق بینالمللی خصوصی ایران (مادهٔ ۷ قانون مدنی)، قانون حاکم بر طلاق زوجین ایرانی، قانون ایران است حتی اگر در خارج از کشور اقامت داشته باشند، مگر آنکه هر دو در کشور خارجی اقامتگاه مشترک و واقعی داشته باشند که در این صورت ممکن است قانون محل اقامت مشترک نیز قابل اعمال باشد. با این حال، صلاحیت دادگاه معمولاً به این صورت تعیین میگردد:
- اگر هر دو یا یکی از زوجین هنوز در ایران اقامت داشته باشند → دادگاه خانواده ایران صلاحیت انحصاری دارد.
- اگر هر دو در خارج از کشور اقامتگاه مشترک و دائمی داشته باشند → دادگاه کشور محل اقامت مشترک صالح است و حکم آن با شرایط یادشده قابل شناسایی در ایران خواهد بود.
- زوجین ایرانی میتوانند همیشه در کنسولگریهای ایران در خارج نیز طلاق توافقی ثبت کنند یا از دادگاه ایران تقاضای طلاق کنند.
در نتیجه، مهاجرت بهخودیخود طلاق نمیآورد، اما امکان اخذ طلاق در کشور جدید وجود دارد و با رعایت تشریفات قانونی، این طلاق در ایران نیز معتبر و قابل ثبت خواهد بود.