اگر زن به خاطر سخت و غیرقابلتحمل شدن زندگی مشترک از دادگاه طلاق بگیرد، مهریهاش سرِ جای خودش میماند یا از بین میرود؟ آیا برای گرفتن طلاق ممکن است مجبور شود مهریه را ببخشد؟ و حقوق مالی دیگر مثل نفقههای عقبافتاده و اجرتالمثل چه وضعی پیدا میکند؟
طلاقِ مبتنی بر عسر و حرج، در کنار کارکرد حمایتی خود، همواره با یک دغدغه جدی همراه است: مرزبندی دقیق میان «پایان رابطه زوجیت» و «بقای حقوق مالی ناشی از نکاح». از همین رو، فهم درستِ جایگاه مهریه، نفقه و اجرتالمثل در این سازوکار، نیازمند نگاه منظم و مبتنی بر قواعد قانونی است.
بازنویسی مقدمه: طلاقِ عسر و حرج صرفاً خاتمه یک رابطه نیست؛ بلکه راهکاری قانونی برای خروج از وضعیتِ مشقتبار است، بیآنکه حقوق مالی به طور خودکار نادیده گرفته شود. در این چارچوب باید روشن کرد کدام حقوق پابرجا میماند، کدام حق ممکن است با بذل یا توافق ساقط شود، و اجرای مطالبات مالی تحت چه ضوابطی صورت میگیرد.
؟در طلاقِ مبتنی بر عسر و حرج، مهریه ساقط میشود یا باقی میماند
مهریه به مجرد وقوع عقد، در مالکیت زن تثبیت میشود و اصلِ استحقاق آن، وابسته به «اینکه طلاق از کدام طرف است» نیست. در طلاق قضاییِ مبتنی بر عسر و حرج، زن میتواند مهریه را تمام و کمال مطالبه و از طرق قانونی وصول کند؛ مگر آنکه خود با ابراء، بذل یا سازش، تمام یا بخشی را اسقاط کرده باشد. حتی بائن بودنِ طلاقِ عسر و حرج نیز به خودیِ خود موجب سقوط مهریه نیست. اگر طلاق پیش از نزدیکی واقع شود، معمولاً استحقاق به نصف مهر محدود میگردد.
؟در طلاقِ عسر و حرج، عسر و حرج چه اثری بر میزان و شیوه وصول مهریه دارد
عسر و حرج «میزان مهریه» را تغییر نمیدهد؛ اثر آن بیشتر در مسیر صدور حکم طلاق است، نه در اصل دینِ مهریه. با این حال، در مرحله اجرا ممکن است پرداخت به صورت یکجا یا تقسیط تعیین شود و زوج نیز میتواند دعوای اعسار مطرح کند. از حیث ضمانت اجرا، مهریه تا سقف مقرر (مانند ۱۱۰ سکه یا معادل آن) مشمول مقررات سختگیرانهتر است و نسبت به مازاد، احراز ملائت زوج ملاک قرار میگیرد.
؟در طلاقِ عسر و حرج، سرنوشت نفقه، اجرتالمثل و دیگر حقوق مالی زوجه چیست
دادگاه در رأی طلاق مکلف است تکلیف حقوق مالی را روشن کند؛ از جمله مهریه، نفقه زوجه و اطفال، جهیزیه و نیز اجرتالمثل ایام زوجیت (در صورت تحقق شرایط قانونی). نفقه معوقه قابل مطالبه است؛ اما نفقه ایام عده تابع نوع طلاق است: در طلاق بائن، اصل بر عدم تعلق نفقه است مگر در صورت حمل. درباره اجرتالمثل نیز معیار، کارِ انجامشده به درخواست زوج و نبود قصد تبرع است و در رویه ممکن است اختلافنظر دیده شود.
بدیهی است اعمال دقیق هر یک از این قواعد، با توجه به اوضاع و احوال پرونده، ادله ارائهشده و تصمیم دادگاه صالح تعیین و اجرا میشود.