به‌طور کلی دو مسیر متمایز وجود دارد و می‌توان آن‌ها را به‌صورت موازی دنبال کرد:
-
اعاده حیثیت کیفری (رفع آثار تبعی محکومیت)
-
موضوع: زوال محرومیت‌های تبعی پس از گذشت مواعد قانونی و تحقق شرایط مقرر.
-
مرجع و اقدام: درخواست از اجرای احکام/دادگاه صادرکننده رأی برای اعمال اعاده حیثیت و اصلاح/به‌روزرسانی سوابق (از جمله سجل کیفری و استعلامات اداری).
-
نتیجه: رفع محدودیت‌های تبعی و اداری ناشی از محکومیت، بدون تعیین مبلغ ثابت یا جبران مالی مستقل.
-
اعاده حیثیت به‌سبب هتک حیثیت و مطالبه خسارت
-
مبنا: هرگاه حیثیت و اعتبار شخص به سبب انتساب ناروا، شکایت واهی، نشر مطلب کذب، شهادت دروغ یا رفتار غیرقانونی دیگر لطمه ببیند.
-
مسیر کیفری (حسب مورد): طرح شکایت علیه مرتکب تحت عناوینی مانند افترا، نشر اکاذیب، قذف یا شهادت کذب. احراز سوءنیت و ادله کافی لازم است.
-
مسیر حقوقی (مسئولیت مدنی): دادخواست مطالبه خسارت مادی و معنوی علیه مرتکب/مرتکبان. مبلغ خسارت عددِ ثابت ندارد و دادگاه با توجه به اوضاع‌واحوال، گستره انتشار، تأثیر اجتماعی و ادله، آن را تعیین می‌کند.
-
اقدامات ترمیمی تکمیلی: درخواست انتشار نتیجه قطعی قرار منع تعقیب/حکم برائت یا رأی اصلاحی در همان بستر رسانه‌ایِ محلِ انتشار اتهام، رفع آثار اداری (تعلیق، منع همکاری و …)، استرداد اموال/تأمین‌ها و اصلاح استعلامات.
-
اقلام قابل مطالبه در دعوای حقوقی (به تشخیص دادگاه):
• زیان‌های مالی مستقیم (خسارت کسب‌وکار، هزینه‌های تحمیلی رسیدگی، رفت‌وآمد و…)
• خسارت معنوی (لطمه به اعتبار و آبرو) که ممکن است به پرداخت مبلغ یا الزام به درج پاسخ/اعذار منتهی شود
• هزینه دادرسی و حق‌الوکاله در حدود مقررات
• در مطالبات وجه، خسارت تأخیر تأدیه حسب مورد
مراحل عملیِ پیشنهادی
-
تثبیت وضعیت: تحصیل تصمیم قطعی بی‌اساس بودن اتهام (قرار منع تعقیب قطعی/حکم برائت) یا گردآوری ادله کافی بر هتک حیثیت.
-
ترمیم فوری: تقاضای اعلام و درج نتیجه قطعی در مراجع اداری و رسانه‌ای مرتبط، اصلاح سوابق و استرداد تأمین‌ها.
-
تعقیب مرتکب: شکایت کیفری مناسب با عنوان مجرمانه (در دادسرای محل وقوع انتساب/انتشار).
-
مطالبه خسارت: دادخواست مسئولیت مدنی در دادگاه صالح (معمولاً محل اقامت خوانده یا محل وقوع زیان).
-
اجرا و پیگیری: پس از صدور رأی، اقدام برای وصول خسارت و اجرای دستورات ترمیمی.
ادله و بار اثبات
-
اسناد و مکاتبات، محتواهای رسانه‌ای/الکترونیکی، گزارش کارشناسی، شهادت معتبر، امارات قضایی، آرای قطعی مرتبط و هر قرینه‌ای که انتساب ناروا، کذب بودن مطالب یا ورود زیان را نشان دهد.
-
صرفِ برائت یا منع تعقیب، به‌تنهایی برای محکومیت کیفریِ مفتری کافی نیست؛ اما قرینه مهمی در کنار سایر دلایل است.
مهلت‌ها و نکات شکلی
-
در مسیر کیفری، رعایت مرور زمان تعقیب و مجازات برای عنوان مجرمانه‌ی مربوط ضروری است.
-
در مسیر حقوقیِ خسارت، محدودیت زمانی صریح عام وجود ندارد؛ بااین‌حال، برای حفظ کارایی ادله و جلوگیری از زوال آثار، اقدام به‌موقع توصیه می‌شود.
جمع‌بندی: اعاده حیثیت یا از راه «رفع آثار تبعی» در حوزه کیفری محقق می‌شود، یا در قالب «تعقیب مرتکب هتک حیثیت و مطالبه خسارت» در حوزه کیفری و حقوقی. مبلغ جبران، ثابت نیست و به نظر دادگاه و ادله بستگی دارد؛ اقدامات اعلامی و اداری نیز برای بازگرداندن اعتبار باید همزمان پیگیری شود.