اصل بر این است که پس از صدور رأی، قاضی دیگر حق تغییر ماهوی مفاد رأی را ندارد؛ زیرا رأی صادره، پس از امضا، اعتبار قضایی یافته و اصول دادرسی ایجاب میکند که تصمیمات قضایی نهایی و قابل اعتماد باشند. با این حال، قانون در موارد خاص، اجازه اصلاح یا رسیدگی مجدد را به قاضی یا مرجع قضایی داده است:
قبل از ابلاغ رأی تا زمانی که رأی به طرفین ابلاغ نشده، قاضی میتواند در صورت کشف اشتباه یا تغییر نظر، رأی خود را اصلاح یا تغییر دهد. در این حالت، رأی قبلی فاقد اثر قانونی است.
پس از ابلاغ و قبل از قطعیت در صورت طرح اعتراض، تجدیدنظر یا فرجامخواهی، قاضی مرجع بدوی نمیتواند رأی را تغییر دهد، مگر در قالب اعمال ماده ۳۰۹ ق.آ.د.م برای اصلاح اشتباهات شکلی.
پس از قطعیت رأی در این مرحله، قاضی فقط در حدودی که قانون اجازه داده، مانند موارد زیر، میتواند نسبت به رأی اقدام کند:
تصحیح رأی طبق ماده ۳۰۹ ق.آ.د.م: برای اشتباهات قلمی یا محاسباتی
اجرای دستور اعاده دادرسی یا نقض رأی توسط مرجع بالاتر
تبصره ماده ۳۳۰ ق.آ.د.م در برخی پروندهها (مثلاً در دعاوی غیرمالی خاص)
نتیجه: قاضی نمیتواند به طور مطلق و دلخواه رأی صادره خود را تغییر دهد. این اقدام تنها در شرایط قانونی مشخص، مانند وجود اشتباه شکلی یا صدور دستور از مرجع بالاتر، ممکن است. حفظ قطعیت و اعتبار آرا، از اصول بنیادین دادرسی عادلانه است.
