در چارچوب قوانین نافذه افغانستان (از جمله قانون اجراآت جزایی و قانون جزا)، مجنی‌علیه—به‌عنوان شخصی که مستقیم از جرم زیان دیده—به طور کلی از حقوق زیر برخوردار است:
-
حق طرح شکایت و آغاز تعقیب
طرح شکایت نزد پولیس/سارنوال، پیگیری ثبت و اخذ رسید، و درخواست اقدامات فوری (مانند بازداشت، تفتیش و جمع‌آوری دلایل). -
حق اطلاع و دسترسی محدود به پرونده
آگاهی از مراحل تحقیق و تعقیب، ابلاغ تصمیم‌های مهم (قرار منع/تعقیب، رأی محکمه)، و دسترسی متناسب به اطلاعات لازم بدون اخلال در محرمانگی تحقیقات. -
حق حضور و اظهارنظر در روند دادرسی
حضور در جلسات محاکمه، ارائه توضیح/اظهارات، درخواست انجام تحقیقات تکمیلی، و طرح ایرادات قانونی نسبت به دلایل. -
حق مطالبه ضرر و زیان
طرح دعوای مدنی ناشی از جرم در جریان دادرسی کیفری یا جداگانه در محکمهٔ حقوقی؛ مطالبهٔ تاوان، دیه (در جرایم مشمول)، ردّ مال، هزینه‌های درمان و خسارات معنوی در حدود قانون. -
حق حمایت و مصونیت
درخواست تدابیر حفاظتی برای مجنی‌علیه و شهود (پنهان‌سازی هویت در موارد لازم، دوری از تماس متهم، تدابیر امنیتی) و منع تهدید، ارعاب یا انتقام‌گیری. -
حق رازداری و حیثیت
حفظ محرمانگی اطلاعات شخصی، منع نشر جزئیات زیان‌زننده به آبرو—خصوصاً در جرایم جنسی و علیه اطفال—و حق درخواست غیرعلنی شدن جلسه در موارد لازم. -
حق معاضدت حقوقی و ترجمان
دسترسی به وکیل (تسخیری برای معسر، حسب مورد) و استفاده از مترجم/ترجمان برای افراد غیر مسلط به زبان دادرسی. -
حق صلح و گذشت در جرایم قابل‌گذشت
اعلام گذشت یا سازش در محدودهٔ جرایمی که قانون اجازه می‌دهد؛ در جرایم غیرقابل‌گذشت، تعقیب با سارنوال است ولی حقوق خصوصیِ جبران خسارت محفوظ می‌ماند. -
حق اعتراض و استیناف
اعتراض به قرارها و احکام طبق مواعد قانونی (استیناف/تمییز) نسبت به بخش‌های مرتبط با حقوق خصوصی و نحوهٔ رسیدگی که بر حقوق مجنی‌علیه اثر می‌گذارد. -
حق خدمات حمایتی
دسترسی—حسب امکانات—به خدمات صحی، روان‌اجتماعی و توان‌بخشی، و ارجاع به نهادهای حمایتی ویژه در مورد اطفال و خشونت‌های مبتنی بر جنسیت.
تذکر عملی و بی‌پرده:
-
در جرایم غیرقابل‌گذشت، حتی اگر شما گذشت کنید، سارنوال مکلف به تعقیب است؛ اما مطالبهٔ خسارت شما همچنان قابل پیگیری است.
-
مهلت‌ها حیاتی‌اند: اعتراض به قرار/حکم و طرح دعوای مدنی را در مواعد قانونی از دست ندهید.
-
اگر تهدید می‌شوید، بی‌درنگ از مرجع رسیدگی «قرارهای حمایتی» بخواهید (عدم تماس، حفاظت از هویت، منع نشر مشخصات).
-
به‌سبب تغییرات نهادی سال‌های اخیر، سازوکار اجرایی در برخی ولایات ممکن است متفاوت باشد؛ برای اقدام عملی، با یک وکیل محلی یا دفتر سارنوالی محل مشورت کنید تا رویهٔ جاری همان حوزه را بدانید.