حکم قطعی به رأیی گفته میشود که دیگر قابل اعتراض در مراجع عادی رسیدگی (نظیر تجدیدنظر یا فرجام) نیست یا در مهلت مقرر هیچکدام از طرفین نسبت به آن اعتراض نکردهاند. این حکم از نظر قانون لازمالاجرا است و به مرحله اجرا وارد میشود.
با وجود قطعی بودن، قانون در موارد محدودی اجازه تغییر، اصلاح یا بیاثر کردن مفاد حکم قطعی را داده است که به شرح زیر میباشد:
تصحیح اشتباهات شکلی (ماده ۳۰۹ ق.آ.د.م) اگر در حکم قطعی اشتباهات قلمی، محاسباتی یا سهو قلم وجود داشته باشد، دادگاه صادرکننده حتی پس از قطعیت میتواند رأی را تصحیح کند. این اصلاح به ماهیت رأی لطمهای نمیزند.
اعاده دادرسی (مواد ۴۲۶ به بعد ق.آ.د.م) در صورت وجود جهات قانونی نظیر کشف دلیل جدید، تعارض آرا، یا اشتباه قاضی، امکان درخواست اعاده دادرسی وجود دارد که میتواند منجر به تغییر مفاد حکم قطعی شود.
اعتراض شخص ثالث چنانچه شخص ثالثی که در دعوا حضور نداشته اما از حکم متضرر شده باشد، میتواند نسبت به آن اعتراض ثالث نماید و در صورت پذیرش، رأی مورد بازنگری قرار میگیرد.
رسیدگی فوقالعاده در امور کیفری (ماده ۴۷۷ ق.آ.د.ک) در امور کیفری، اگر حکم قطعی خلاف شرع بین تشخیص داده شود، رئیس قوه قضائیه میتواند دستور بررسی مجدد آن را صادر کند.
جمعبندی: حکم قطعی در اصل پایان فرآیند عادی رسیدگی است و قابلیت اعتراض در مسیرهای معمول را ندارد. اما در موارد استثنایی و با تحقق شرایط قانونی، امکان اصلاح، تغییر یا نقض مفاد آن از طریق راهکارهای فوقالعاده وجود دارد. این موارد استثنایی و محدود هستند و نیازمند رعایت دقیق تشریفات قانونیاند.
