قرار عدم استماع دعوا تصمیمی شکلی است که بدون ورود در ماهیت صادر میشود؛ مانند طرح دعوا پیش از موعد، عدم رعایت تشریفات لازم یا وجود مانع قانونی موقّت برای رسیدگی. بنابراین، حتی پس از قطعیت، اصولاً اعتبار امر مختومه نسبت به ماهیت ایجاد نمیکند و با زوال مانع (مثلاً فرا رسیدن سررسید، انجام تشریفات پیشنیاز، طرح در مرجع صالح) اقامه مجدد دعوا ممکن است.
تفکیکهای ضروری:
-
اگر عدم استماع بر پایهی اعتبار امر قضاوتشده یا سبق رسیدگی صادر شده باشد، منع از طرح مجدد ناشی از رأی قطعی پیشین است، نه خودِ قرار عدم استماع.
-
در مواردی که مانع دائمی و غیرقابل رفع باشد (مانند مرور زمان مسقط در دعاوی مشمول مرور زمان)، گرچه عنوان تصمیم «عدم استماع» است، عملاً امکان طرح مجدد ماهیتاً منتفی است؛ با این حال، این حالت استثنایی به سبب حکم قانون رخ میدهد، نه اثر امر مختومهی ناشی از قرار.