آیا همیشه باید شاهد را به دادگاه برد؟ اگر شاهد نیاید، پرونده میخوابد یا قاضی با چیزهای دیگر رأی میدهد؟ و آیا میشود به جای آمدن شاهد، نوشته یا مدارک دیگر داد؟
در دادرسی، «شاهد» یکی از ابزارهای اثبات است، نه یک تشریفات همگانی برای همه پروندهها. دادگاه بر اساس موضوع دعوا، ادله موجود و نیاز به کشف حقیقت، تصمیم میگیرد که شهادت لازم است یا خیر. از سوی دیگر، وقتی طرفی به شهادت استناد میکند، نظم رسیدگی اقتضا دارد شاهد در جلسه حاضر شود تا امکان پرسش و ارزیابی اعتبار فراهم گردد.
آیا در همه پروندهها آوردن شاهد به دادگاه لازم است؟
حضور شاهد به طور مطلق الزامی نیست؛ مگر آنکه یکی از طرفین برای اثبات ادعای خود به شهادت استناد کند یا دادگاه تشخیص دهد بدون استماع گواهی، رسیدگی کامل نمیشود. اگر دعوا با سند، اقرار، کارشناسی یا استعلامهای رسمی قابل احراز باشد، رسیدگی بدون شاهد نیز انجام میشود. بنابراین الزام به شاهد تابع «موضوع دعوا و ادله ارائهشده» و نیز تشخیص دادگاه در چارچوب آیین دادرسی است.
اگر شاهد معرفی شود اما در جلسه دادگاه حاضر نشود چه پیامدی دارد؟
اگر شاهد برابر مقررات احضار شود ولی در موعد مقرر حاضر نگردد، دادگاه اصولاً او را دوباره احضار میکند و در صورت استمرار غیبت بدون عذر موجه، حسب مورد ضمانت اجراهای قانونی قابل اعمال است. از جهت ماهوی نیز، عدم حضور شاهد ممکن است دلیل طرف معرفیکننده را کماثر کند و دادگاه ناچار بر پایه سایر ادله تصمیم بگیرد یا در صورت ضرورت، جلسه را برای استماع شهادت تجدید کند.
آیا شهادتنامه کتبی جای حضور شاهد را میگیرد و چه دلایل جایگزینی وجود دارد؟
شهادتنامه کتبی و استشهادیه میتواند به عنوان قرینه و مکمل ارائه شود، اما غالباً جایگزین استماع حضوری و امکان پرسش دادگاه و طرف مقابل از شاهد نیست و ارزش آن را دادگاه تعیین میکند. استشهادیه جز در مواردی که قانون به طور خاص پذیرفته، معمولاً دلیل مستقل تلقی نمیشود. افزون بر شهادت، ادلهای مانند سند، مکاتبات، گزارش کارشناس، تحقیقات محلی و استعلامهای رسمی نیز قابل ارائه و ارزیابی است.