آیا زن میتواند شاهد عقد باشد؟ آیا حضور شاهد در عقد نکاح الزامی است؟ تفاوت شاهد در عقد و طلاق چیست؟

در حقوق خانواده، «شاهد» گاهی نقش اداریِ ثبت سند را تکمیل می‌کند و گاهی شرط ماهویِ اعتبار یک عمل حقوقی است. ازاین‌رو، پاسخ دقیق به امکان شاهد بودن زن، مستلزم تفکیک میان صحتِ عقد نکاح، تشریفات ثبت رسمی، و قواعد ویژه‌ای است که قانون برای تحقق طلاق معتبر مقرر کرده است؛ قواعدی که هدف آن تضمین قطعیت، جلوگیری از انکار و حفظ نظم عمومی در روابط خانوادگی است.

امکان شاهد بودن زن در عقد نکاح و ثبت آن

در نظام حقوقی ایران، برای عقد نکاح «شاهد» شرطِ صحت نیست؛ بااین‌حال در ثبت رسمیِ ازدواج، معمولاً دو نفر به عنوان شاهد معرفی شده، حضورشان ثبت و سند نکاحیه را امضا می‌کنند. زن نیز می‌تواند شاهدِ عقد و ثبت باشد، مشروط به اهلیت قانونی مانند بلوغ، عقل، اختیار و قابلیت احراز هویت. شاهد بودن با عاقد یا وکیل در اجرای صیغه تفاوت دارد و صرفاً ناظر بر تأیید وقوع عقد و درج آن در سند رسمی است. در عمل، دفترخانه احراز هویت شاهد را با مدارک معتبر انجام می‌دهد.

اثر نبودِ شاهد بر اعتبار عقد و روند ثبت رسمی

از حیث ماهوی، نکاح با ایجاب و قبول صحیح و وجود شرایط قانونیِ زوجین منعقد می‌شود و نبودِ شاهد، اصلِ اعتبار عقد را از بین نمی‌برد. با این حال، برای ثبت رسمی در دفترخانه، معرفی شهود و امضای آنان غالباً جزء تشریفات اداریِ تنظیم سند است؛ بنابراین اگر شاهد حاضر نشود، ممکن است ثبت و صدور سند به تعویق افتد یا دفترخانه از ادامه کار تا تکمیل تشریفات خودداری کند، بدون آنکه الزاماً عقد باطل شده باشد. در این حالت معمولاً امکان معرفی شاهد جایگزین وجود دارد.

تمایز قواعد شهادت در نکاح و طلاق

میان نکاح و طلاق از نظر «شهادت» تفاوت مهمی وجود دارد: در نکاح، شاهد شرط صحت نیست و امضای شهود بیشتر ناظر بر ثبت رسمی است؛ اما در طلاقِ شرعیِ مورد پذیرش قانون، جاری شدن صیغه طلاق باید در حضور دست‌کم دو مرد عادل انجام شود و فقدان این شرط می‌تواند موجب بی‌اعتباری طلاق گردد. بنابراین شهادت زنان در طلاق جایگزین شرط دو شاهد مرد نمی‌شود. نتیجه آن است که در ازدواج، شاهد زن پذیرفتنی است؛ ولی در طلاق، رعایت شاهدان مرد برای قابلیت ثبت و ترتیب اثر حقوقی اهمیت تعیین‌کننده دارد.